برای خودشناسی شغلی باید با عواملی که نقش مهمی بر طرح‌ریزی شغلی شما دارند، آشنا شوید. این عوامل را می‌توانیم به شکل زیر مطرح کنیم.
1-رغبت شغلی
به نظرتان اگر کاری را که انجام می‌دهید، دوست داشته باشید، چقدر در آن موفق هستید؟
رغبت یعنی توجه و علاقه زیاد نسبت به چیزی! رغبت شامل ترجیح‌ها، علاقه‌مندی‌ها و دوست داشتن‌های شما در لحظه معینی از زمان است. رغبت شغلی همان علاقه شما به گروهی از مشاغل خاص است که مهم‌ترین عامل در انتخاب شغل به شمار می‌آید.
به بیان دیگر رغبت شغلی منعکس‌کننده توجه فرد به دنیای مشاغل، ارزش‌ها، نیازها و انگیزش‌هاست. وقتی شغلی را دوست دارید، می‌توانید آن را به بهترین نحو ممکن به سرانجام برسانید، احساس خستگی غیرطبیعی نمی‌کنید، به پیشرفت در آن فکر می‌کنید و برای بالا بردن سطح دانش خود یا به روز نگه داشتن اطلاعاتت‌تان در آن زمینه شغلی تلاش می‌کنید. پس بهتر است در ابتدا رغبت شغلی خود را بسنجید تا شغل موردعلاقه‌تان را پیدا کنید.
2-استعداد
حتما در اطرافتان با افراد مختلفی برخورد داشته‌اید که یا استعداد و توانایی انجام کار خاصی را داشته و به آن مشغول هستند یا در انجام کارشان هیچ استعدادی ندارند. شغل فرد اول در مقایسه با دومی چقدر برایش راحت‌تر و رضایت‌بخش‌تر است؟
اینکه شغلی پیدا کنید که با استعدادهایتان هماهنگی داشته باشد، از اهمیت بالایی برخوردار است. یادتان باشد مشاغل مختلف به میزان مشخصی از استعداد نیاز دارد و برای موفقیت در انجام هر شغل وجود چندین استعداد ضروری است.
استعداد همان توانایی فطری شماست که به یادگیری موضوع خاصی کمک کرده و پیش‌روی در آن را سریع‌تر می‌کند. استعداد می‌تواند نوع و میزان یادگیری شما را در زمینه‌های گوناگون در آینده پیش‌بینی کند. شما می‌توانید با کشف استعدادهای خود و اولویت‌بندی آن‌ها به مشاغلی بپردازید که مناسب شما هستند. براساس شناخت استعدادهایتان در طول مسیر شغلی، می‌توانید آسان‌تر و کم دردسرتر پیش بروید.
3-توانایی‌ها
فردی را در نظر بگیرید که مشکلات جسمی مختلفی دارد و دنبال شغلی مثل مربی بدنسازی است. نتیجه آن چه خواهد بود؟
هماهنگی بین توانایی‌های جسمی و شغل موردنظر، ساده‌ترین مثالی است که می‌توان برای شناخت توانایی‌های فرد و همخوانی آن با شغل موردنظر مطرح کرد.
توانایی شامل همه مواردی است که باید وجود داشته باشند تا بتوانید شغل موردنظرتان را انجام دهید. توانایی جسمی، توانایی مالی، جنسیت، عوامل محیطی، مسائل اجتماعی، زمینه‌های خانوادگی و… موارد دیگری هستند که با بررسی آن‌ها می‌توانید بررسی کنید توانایی انجام چه شغلی را دارید؟
4-شخصیت
اگر از همکاری با دیگران لذت می‌برید، انرژی روانی خود را از محیط بیرون تامین می‌کنید، دوست دارید در طول ساعات کاری با افراد دیگر ارتباط داشته باشید، ولی در عوض تمام طول ساعات کاری را به تنهایی کار می‌کنید و با دیگران تعامل ندارید، در محیط کار چه اتفاقی برای‌تان خواهد افتاد؟
شخصیت هر فرد مجموعه ویژگی‌های بی‌همتا و ویژه‌ای است که مختص او بوده و او را از دیگران متمایز می‌کند. بعضی افراد برای انجام برخی کارها مناسب نیستند، یعنی شخصیت آنان با ویژگی‌های شغل مشخصی هماهنگی و سازگاری ندارد. اگر شغلی را انتخاب کنید که با ویژگی‌های شخصیتی شما همخوانی داشته باشد، از انجام آن لذت می‌برید و برای رفتن سرکار لحظه‌شماری می‌کنید.
هر یک از عوامل ذکر شده در شناخت شغلی تاثیر بسزایی در انتخاب شغل، پیشرفت و کسب رضایت شغلی دارند و مجموع این‌هاست که شما را به شناخت شغلی خود و درک خودتان در قبال مشاغل خاص راهنمایی می کند. البته لازم به ذکر است هستند افرادی که با صرف وقت و انرژی توانسته‌اند با تکیه بر یک یا دو مورد از این عوامل به اهداف شغلی خود برسند؛ اما این افراد استثناهایی هستند که باید تلاشی دوچندانی برای حرفه‌ای شدن در کارشان داشته باشند.
چه زمانی برای بررسی شناخت شغلی مناسب است؟
به نظرتان چه زمانی باید به بررسی رغبت شغلی، شخصیت‌شناسی شغلی و… بپردازید تا بهترین نتیجه را بگیرید؟
برای مثال رغبتی که در دوران کودکی یا نوجوانی نسبت به یک شغل خاص از خود نشان می‌دهید، معتبر است؟ می‌تواند پایه و اساس خودشناسی شغلی شما قرار بگیرد؟ یا بررسی توانایی مالی و تحصیلی شما چه زمانی بر شناخت شغلی تاثیر دارد؟
اگر شناخت شغلی را یک بردار در نظر بگیرید، دوران پیش از دبستان ابتدای این بردار و بازه زمانی انتخاب شغل انتهای آن است؛ ولی عملکردتان در طول این بردار به شما کمک می‌کند در شناخت شغلی موفق شوید.
برای مثال اگر شما در دبستان از ضرورت وجود همه مشاغل مشروع برای ادامه زندگی و بقای جامعه اطلاع پیدا کنید، در دوران راهنمایی نسبت به استعدادها و خصوصیات خود آگاهی بیشتری خواهید داشت.
همچنین اگر در دوره دبیرستان با توجه به نزدیک شدن به سن انتخاب شغل تا حد زیادی نقش شغلی به خود بگیرید، می‌توانید برای انتخاب رشته تحصیلی مرتبط با شغل موردعلاقه‌تان دقیق‌تر تصمیم بگیرید. در نتیجه هم تحصیلات مرتبطی خواهید داشت و هم رغبت شغلی‌تان روشن‌تر خواهد بود.
بهتر است کودکان از همان سن دبستان به تدریج در معرض اطلاعات شغلی قرار بگیرند، لزوم اشتغال را درک کنند، استعدادهایشان در زمینه‌های مختلف بررسی شود و توانایی‌هایشان همسو با علایق آن‌ها رشد کند تا به نتیجه مطلوب یا همان انتخاب شغل مناسب نزدیک و نزدیک‌تر شوند.
در ایران و با توجه به سیستم آموزشی بهتر است قبل انتخاب رشته تحصیلی سال دهم، رغبت، استعداد، توانایی و تیپ شخصیتی دانش‌آموزان مورد بررسی قرار بگیرد تا رشته تحصیلی مناسب خود را انتخاب کنند. این روند باید بعد کنکور و قبل انتخاب رشته دانشگاهی نیز دوباره تکرار شود، چراکه انتخاب رشته کنکور جزیی‌تر بوده و به شغل آینده فرد نزدیک‌تر است.
و در آخر خودشناسی شغلی نهایی زمان انتخاب شغل و قبل ورود به بازار کار انجام می‌شود تا افراد بر اساس آن به طور کامل به هدف نهایی شناخت شغلی دست پیدا کنند. پس لازمه شناخت شغلی صحیح قرار گرفتن در مسیر درست از همان دوران دبستان تا انتخاب شغل است.
اما در صورتی که در حال حاضر مشغول به کار هستید هم می‌توانید با بررسی عوامل موثر در شناخت شغلی و انجام آزمون‌های معرفی شده در بخش‌های بعدی، هماهنگی خودتان و شغلتان را مورد بررسی قرار دهید.
پله آخر
برای کسب پیشرفت و رضایت شغلی و قرارگیری در مسیر شغلی مناسب، ابتدا باید به شناخت شغلی برسید. بررسی کنید چه علایق، استعدادها، توانایی و تیپ شخصیتی دارید و شغل خود را بر اساس موارد ذکر شده انتخاب کنید تا گامی بلند برداشته و با کمترین اتلاف وقت و انرژی بتوانید در شغلتان موفق شوید.
اگر مشغول به کار یا در جستجوی کار هستید، بررسی کنید شغل موردنظرتان چقدر با خودشناسی شغلی‌تان هماهنگ است و تجربه خود را از شناخت شغلی با ردپا در میان بگذارید. همچنین اگر هنوز برنامه‌ای برای خودشناسی شغلی ندارید، با ردپا در مقاله‌های بعدی همراه باشید تا بیشتر و دقیق‌تر بتوانید شغل موردنظر خود را کشف کنید.
