رهبری مجموعه‌ای از چندین مهارت مختلف است که باید به همه آنها توجه کنید. شما به عنوان یک رهبر باید بتوانید شخصیتی کامل و چند بعدی داشته باشید تا رسیدن به همه مهارت‌های موردنیاز رهبری برایتان امکان‌پذیر باشد.
البته برای تبدیل شدن به یک رهبر، نیازی نیست حتما در یک سِمت خاص باشید و این مهارت را تمرین کنید. شما می‌توانید در موقعیت‌های مختلف به تمرین مهارت‌های موردنیاز برای رهبری بپردازید و به مرور زمان به یک رهبر خوب تبدیل شوید.
به عنوان مثال، می‌توانید با انتقال تجربه و دانش خود به دوستان و یا همکارانی که سابقه کاری کمتری نسبت به شما دارند، مهارت رهبری را در خود تقویت کنید.
شما برای تبدیل شدن به رهبر خوب باید ویژگی‌های زیر داشته و برای تقویت آنها تمرین کنید:
1- باید به خوبی از پس مدیریت پروژه‌ها بربیایید
در هر کسب‌وکاری، مدیریت درست پروژه عامل تعیین‌کننده موفقیت یا شکست آن است. به همین دلیل مدیرانی که مسئولیت کنترل پروژه‌ها را برعهده دارند، باید به خوبی با مهارت رهبری آشنایی داشته باشند.
به عنوان یک رهبر در سمت مدیر پروژه، باید بتوانید با استفاده از تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح، افراد را متناسب با توانایی‌هایشان در جایگاه درست قرار دهید.
ضمنا با توجه به اینکه در سمت مدیریت پروژه، وظیفه کنترل دقیق پروژه را بر عهده دارید، باید در همه مراحل نظارت دقیقی بر روند اجرایی پروژه داشته و مطمئن شوید همه کار‌ها بر اساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته و به خوبی پیش می‌روند.
2- یک رهبر خوب، یک همدل خوب است
قبل از اینکه به بیان اهمیت مهارت همدلی در رهبری بپردازیم، باید به این نکته اشاره کنیم که منظور از همدل بودن، دلسوزی برای دیگران نیست.
همدلی یعنی در موقعیت‌ها و شرایط مختلف خود را به جای دیگران قرار دهید و از دید آنها به قضایا نگاه کنید. این موضوع باعث می‌شود دچار دید یک‌جانبه نباشید و علاوه‌بر آن به اعضای تیم خود ثابت کنید برای شما ارزشمند هستند. در طرف مقابل، ترحم همان حس دلسوزانه‌ای است که به دلیل پیش آمدن یک مشکل برای دیگران در وجودتان ایجاد می‌شود؛ اما لزوما به واسطه دلسوزی برای رفع آن مشکل اقدامی نخواهید کرد. این در حالی است که در همدلی همه سعی خود را می‌کنید تا مشکل موجود برطرف شود.
البته همدلی به معنای پذیرش بی‌چون و چرای نظرات دیگران نیست؛ بلکه همان‌طور که گفته شد در همدلی شما خود را در جایگاه دیگران قرار می‌دهید و قبل هر تصمیمی، شرایط آنها را نیز در نظر می‌گیرید.
برای افزایش مهارت همدلی در خود باید گوش شنوایی برای اعضای تیم باشید. برای این کار می‌توانید هنگام مواجه با مشکلات، پیش از آنکه در ذهن خود علل مختلف را بررسی کنید، با اعضای تیم به شکل دوستانه صحبت کنید و با گوش دادن و همدلی با آنها اجازه دهید دلیل اصلی مشکل ایجاد شده را بیان کنند تا بتوانید در حل آن کمک کنید.
3- قبل فکر کردن به خود، دیگران را در نظر بگیرید
جان مکسول معتقد است:
«زمانی که تمام توجهتان به خود و خواسته‌هایتان باشد، احتمال اینکه بتوانید سر موضوعی با دیگران به تفاهم برسید، تقریبا صفر است.»
این جمله به خوبی اهمیت توجه به دیگران را بیان می‌کند. این مفهوم در مباحث مدیریتی به معنای از‌خود‌گذشتگی (Selflessness) مطرح می‌شود. به عنوان یک رهبر خوب باید بتوانید خود را از بودن در مرکز توجه دور کنید و به جای خود، روی اعضای تیمتان متمرکز باشید. رهبران پیش از پرداختن به خود، به اعضای تیمشان توجه دارند.
در جایگاه یک رهبر خوب همچنین باید مشتاقانه اعتبار و افتخارات به دست آمده را با تک‌تک اعضای تیم تقسیم کنید و خود را تنها عامل رسیدن به موفقیت‌ها ندانید. به قول یک جمله معروف در مبحث مدیریتی: «اگر اعضای تیم عملکرد عالی داشته و بتوانند بدرخشند، این درخشش آنها، اعتبار شما را افزایش می‌دهد. پس اجازه دهید علاوه‌بر شما، اعضای تیمتان هم بدرخشند.»
4- چابک بودن را یاد بگیرید
دنیای پیرامون ما هر روز و به سرعت در حال تغییر است. به همین دلیل، داشتن مهارت تصمیم‌گیری در شرایط بحرانی که همه چیز به یک‌باره تغییر کرده، برای هر سازمانی حیاتی و برای هر رهبر لازم و ضروری است.
هنگامی که از چابک بودن صحبت می‌شود، منظور این است که به عنوان یک رهبر باید بتوانید به سرعت تصمیم بگیرید و آن را به خوبی پیاده‌سازی کنید.
فرایند تصمیم گیری به شیوه چابک (Agile) بر اساس روش OODA به شرح زیر است:
- Observe (مشاهده): محیط خود را به خوبی و با دقت مشاهده کنید.
- Orient (سازگار شدن): به سرعت با شرایط پیش آمده سازگار شوید.
- Decide (تصمیم گیری): سریع و به خوبی تصمیم‌گیری کنید.
- Act (اقدام): تصمیمات و برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته را به کمک تیم خود به شکلی حرفه‌ای و کامل اجرایی کنید.
به عنوان یک رهبر چابک باید بتوانید مراحل بالا را در همه تصمیم‌گیری‌های خود پیاده‌سازی کنید و با رهبری چابک اثرات زیر را روی سازمان داشته باشید:
- structural level (سطح ساختاری): باید اثرات مثبتی روی فرایندها، نقش‌ها و مسئولیت‌ها، شاخص‌های کلیدی (KPI) های تعیین شده و … بگذارید.
- behavioral level (سطح رفتاری): بر تصمیماتی که لازم است در شرایط خاص و در یک بازه زمانی کوتاه گرفته شود، تاثیرگذار باشید و بهترین تصمیم را در این شرایط بگیرید.
5- گوش شنوای تیم خود باشید
یکی از نیاز‌های اساسی افراد این است که بدانند شخصی به آنها و مشکلاتی که دارند، اهمیت می‌دهد و شنوای حرف‌ها، دغدغه‌ها و چالش‌های آن‌هاست. به همین دلیل، توانایی گوش دادن فعال (Active Listening) یکی از مهارت‌های ضروری برای هر رهبری است.
در گوش دادن فعال شما نه تنها به نظرات، پیشنهادات و مشکلات مخاطبان خود با دقت گوش می‌دهید، بلکه در صورت نیاز پاسخ مناسبی به آنها خواهید داد. باید توجه داشته باشید که به عنوان یک رهبر لازم است به طوری به افرادتان گوش دهید که نتیجه‌بخش باشد. یعنی همه مواردی که از سوی آنها به شما انتقال داده شده را در نظر گرفته و در صورت لزوم اقدام به اجرایی کردن پیشنهادهای مطرح شده کنید.
برای آن که به عنوان یک رهبر با مهارت گوش دادن فعال شناخته شوید، باید پنج ویژگی زیر را داشته باشید:
- به دیگران و مشکلاتشان اهمیت دهید.
- خود را علاقه‌مند نشان دهید.
- با دیگران همدردی کنید.
- دیگران را قضاوت نکنید.
- وسط حرف دیگران نپرید.
6- نگذارید پست رهبری شما را دچار غرور کند
شاید از نظر شما رهبران بزرگ افراد مغروری باشند، ولی مطالعات ثابت کرده فروتنی یکی از لازمه‌های رهبری است. یک رهبر فروتن به خوبی به دیگران گوش می‌دهد، به آنها توجه می‌کند، همواره به تیم انرژی مثبت تزریق می‌کند و برای کار یا ادامه مسیر انگیزه بیشتری به دیگران می‌دهد.
بر اساس یکی از مطالعات صورت گرفته، فروتنی در رهبران باعث افزایش عملکرد اعضای تیم، بهبود تعاملات افراد با هم و همچنین افزایش انعطاف‌پذیری آنها در برابر تصمیمات گرفته شده می‌شود.
به عنوان یک رهبر فروتن هیچگاه خود را برترین فرد موجود در سازمان ندانید. باید به این باور داشته باشید که همه اعضای تیم نقش مشترکی در پیشبرد اهداف تیم دارند. همچنین لازم است همیشه به دیگران اجازه دهید عقاید و نظرات خود را مطرح کنند.
به عنوان یک رهبر، زمانی که مشکلی ایجاد می‌شود، بدون اینکه مشکل را گردن اعضای تیم و کم‌کاری‌های آنها بیندازید، تمام مسئولیت را بر عهده گرفته و برای حل آن تلاش کنید.
7- هوش فرهنگی را در خود تقویت کنید
اگر در یک شرکت چند ملیتی کار کرده باشید یا در فضای مجازی دوستانی با ملیت‌های مختلف داشته باشید، احتمالا برای یک‌بار هم که شده متوجه تفاوت‌ها و حتی گاهی تضادهای فرهنگی میان خود و آنها شده‌اید. این تفاوت‌های فرهنگی گاهی تا حدی شدید هستند که ممکن است سبب بروز مشکلاتی در شرایط کاری شود. یک رهبر موفق باید بتواند این تفاوت‌های فرهنگی را به خوبی درک کرده و شرایط را به گونه‌ای تنظیم کند که اختلافات فرهنگی باعث بروز کمترین مشکلات در تیم شوند.
اگر می‌خواهید بدانید تا چه حدی هوش فرهنگی دارید، به سوالات زیر پاسخ دهید:
- آیا به کار در شرایط فرهنگی متفاوت (چند ملیتی) علاقه دارید؟
- آیا قادر به درک شباهت و تفاوت فرهنگ‌های مختلف هستید؟
- آیا می‌توانید برنامه‌ریزی‌های خود را بر اساس شرایط مختلف پیش آمده به خوبی تغییر دهید؟
- آیا می‌توانید منظور خود را به خوبی منتقل کنید؟
اگر پاسختان به سوالات بالا مثبت است، تبریک می‌گوییم. شما هوش فرهنگی خوبی دارید. این هوش، به ویژه در دنیای مدرن امروزی یکی از لازمه‌های رهبری است که نباید از اهمیت آن غافل شوید.
8- لازم نیست از کسی تقلید کنید، فقط خودتان باشید
هیچگاه نباید سعی کنید نسخه کپی شده فرد دیگری باشید. شما باید بتوانید صادقانه شخصیت واقعی خود را نشان دهید و همیشه در راستای بهبود ویژگی‌هایتان تلاش کنید. این ویژگی که در مباحث رهبری به آن اعتبار (Authenticity) می‌گویند، باعث می‌شود دیگران شما را بهتر درک کنند و مطمئن باشند که شما فرد صادقی هستید.
اگر می‌خواهید یک فرد معتبر باشید، فقط کافی است در مرحله اول خود را به خوبی بشناسید، در همه حال صادقانه شخصیت واقعی خودتان را بروز دهید و همیشه در روابطتان شفافیت داشته باشید.
به طور خلاصه، رهبران با اعتبار ویژگی‌های زیر را دارند:
- همیشه و در همه حال خودشان هستند و دیگران می‌توانند به خوبی با آنها ارتباط برقرار کنند.
- هنگام بروز مشکلات همه مسئولیت آن را به عهده می‌گیرند و تقصیر را گردن دیگران نمی‌اندازند.
- در صورتی که با شرایط موجود مخالف باشند، نظر خود را با صداقت بیان و از اعضای تیم خود به خوبی دفاع می‌کنند.
9- خود را به خوبی با شرایط تطبیق دهید
شاید بتوان مهارت تطبیق‌پذیری را ترکیبی از چندین مهارت بالا دانست. برای تبدیل شدن به یک رهبر تطبیق‌پذیر باید بتوانید به خوبی تفاوت‌های موجود را درک کرده و خود را با آنها سازگار کنید. همچنین باید اعضای تیم را با شرایط متفاوت سازگار کرده و به گونه‌ای عمل کنید که یک رخداد یا مشکل عملکرد همه تیم را تحت‌تاثیر قرار ندهد.
اگر یک رهبر تطبیق‌پذیر هستید، باید به خوبی با شرایط فرهنگی متفاوت و با افرادی که از نظر سن، جنسیت، خصوصیات اخلاقی و بسیاری موارد دیگر باهم متفاوت هستند، کنار بیایید. سپس آنها را برای رسیدن به هدف مشترک تیم به صورت منسجم کنار یکدیگر قرار دهید.
علاوه‌براین باید بتوانید به خوبی در شرایط کاری متفاوت فعالیت کنید و با تغییر‌های ناگهانی پیش آمده در شرایط کاری که بخش جدایی‌‌‌نا‌پذیر زندگی است، دچار مشکل نشوید.
10- در تمامی ابعاد بخشنده باشید
زمانی که صحبت از بخشش می‌شود، چیزی که اول از همه به ذهنتان می‌آید این است که بیشتر از آنکه چیزی از دیگران درخواست کنید، دهنده باشید؛ ولی باید به این نکته توجه کنید که مفهوم بخشنده بودن به ویژه در مبحث رهبری بسیار فراتر از این موارد است.
وقتی صحبت از بخشندگی در رهبری می‌شود، باید سعی کنید در تمامی ابعاد بخشنده باشید. این بخشنده بودن شامل موارد زیر می‌شود:
- بخشنده بودن در گوش دادن
- بخشنده بودن در انجام کار
- بخشنده بودن در همدلی
- بخشنده بودن در قدردانی
- بخشنده بودن در تقاضا کردن
- بخشنده بودن در اشتباهات
11- قابل اعتماد باشید
قطعا رسیدن به هدف‌های تیمی و سازمانی به تنهایی امکان‌پذیر نیست و به عنوان یک رهبر باید بتوانید با هدایت تیم خود به این اهداف برسید؛ اما لازمه رسیدن به این اهداف این است که اعضای تیم با میل قلبی خود از دستورات شما پیروی کنند. این حالت زمانی رخ می‌دهد که افراد به شما به عنوان رهبر خود اعتماد داشته باشند. در صورتی که اعضای تیم اعتماد کاملی به شما داشته باشند، وفاداری بیشتری نسبت به تیم دارند و برای انجام وظایف خود نیز دلسوزانه‌تر اقدام می‌کنند.
ممکن است افراد به دلیل اینکه شما در سمت رهبری هستید، از دستورات شما پیروی کنند، ولی این لزوما به معنای آن نیست که به شما اعتماد دارند. اعتماد ویژگی شگفت‌انگیزی است که با پست و سِمت ایجاد نمی‌شود و باید خودتان برای ایجاد آن زمان بگذارید و تلاش کنید.
یک رهبر قابل اعتماد دارای ویژگی‌های زیر است:
- اعتمادبه‌نفس دارد.
- حرف و عملش یکی است.
- همواره دوستانه رفتار می‌کند.
- زمانی که اعضای تیم مرتکب اشتباهی می‌شوند، تلاش می‌کند کنار آنها باشد نه در مقابلشان.
- بین سطح انتظار خود از دیگران و میزان واقعی توانایی و ظرفیت این افراد تعادل برقرار می‌کند.
- به عقاید و نظرات دیگران احترام می‌گذارد.
پله آخر
آنچه در این مقاله خواندید، کلیاتی در خصوصیات مهارت رهبری و راه‌های تقویت این مهارت در خود است. تکنیک‌های بیان شده در این مقاله می‌توانند برای تبدیل شدن به یک رهبر خوب به شما کمک کرده و شخصیتتان را در تمامی ابعاد شکل دهند.
اگر شما هم قبلا سابقه رهبری داشته‌اید یا به عنوان رهبری جوان به تازگی فعالیت خود را شروع کرده‌اید، می‌توانید تجربیات و چالش‌هایی را که با آنها مواجه بوده‌اید با دوستانتان در کار پله به اشتراک بگذارید و یکی از مهم‌‌ترین ویژگی‌های لازم برای رهبری، یعنی بخشندگی را در عمل به دیگران نشان دهید.
