هر شغلی چالش‌ها و استرس‌های خاص خودش را دارد. حجم کاری زیاد، زمان کم برای تحویل پروژه‌ها و کارها، نگرانی از پاسخگویی به مدیران ارشد و… همه‌وهمه استرس و اضطراب زیادی همراه خود دارد که می‌تواند تاثیرات جسمی و روانی بسیار شدیدی روی افراد داشته باشد. استرس شغلی می‌تواند مانند یک بیماری خاموش به تدریج همه وجود فرد را در بر گرفته و نشانه‌هایی مانند خواب ناآرام، دردهای جسمی، مشکلات گوارشی، عدم تمرکز کافی و… روی افراد به جا بگذارد. بنابراین نباید اضطراب ناشی از کار و اثرات مخرب آن را دست کم گرفت.
در این مقاله از سری مقالات ردپا قصد داریم درباره استرس شغلی و راهکارهایی برای جلوگیری از آن صحبت کنیم. البته برای پیدا کردن راهکار باید اول از همه بدانید استرش شغلی دقیقا چیست؟ چه نشانه‌هایی دارد و چه عواملی باعث بروز آن میشوند تا بتوانید آن را کنترل و مدیریت کنید. پس تا انتهای مقاله با کار پله همراه باشید.
وقتی صحبت از استرس شغلی میشود، منظور دقیقا چیست؟
حتما برای شما هم پیش آمده که برای تحویل به موقع پروژه به کارفرما دچار استرس شده باشید یا مسائل محیطی و رابطه با همکارانتان باعث اضطراب در روند انجام وظایفتان شده باشد. اما منظور از استرس شغلی دقیقا چیست؟ چه استرسی را استرس شغلی می‌گویند؟
«زمانی که در محیط کاری، وظایف و درخواست‌ها از سطح توانایی یا منابع کارمندان فراتر می‌روند؛ تا جایی که آنها نمی‌توانند پاسخگو نیازهای شغلی خود باشند، دچار فشار عصبی میشوند. به این فشار عصبی که عوامل ایجاد آن وابسته به کار است، استرس شغلی می‌گویند.»
البته باید توجه داشته باشید احساس استرس می‌تواند کاملا طبیعی باشد و از طرفی همه استرس‌های شما از نوع استرس بد و منفی نیستند؛ در واقع شما در زندگی دو نوع استرس را تجربه می‌کنید:
- استرس مطلوب
استرس مطلوب یا خوب، تاثیرات مثبت فراوانی برای شما دارد و شما را به انجام کارهای مختلف تشویق میکند. این نوع استرس باعث میشود شما بر چالش‌های کاری و فردی خود غلبه کنید. به طور مثال زمانی که شما امتحان دارید یا قرار است پروژه‌ای را تحویل دهید، استرس شما را وادار میکند سراغ درس یا کارتان رفته و روی آن تمرکز کنید.
بنابراین، استرس مطلوب باعث افزایش بهره‌وری در محل کار شده و در نتیجه در راستای رشد و پیشرفت شغلی کمک‌کننده است.
- استرس نامطلوب
استرس نامطلوب یا بد که شما آن را پریشانی می‌خوانید؛ زمانی رخ می‌دهد که سطح استرس شما و همکارانتان در محل کار از حالت نرمال و عادی خود خارج میشود. به طور مثال استرس مانع تمرکز شما میشود و نمی‌توانید کارتان را به خوبی انجام دهید. استرس منفی بسیار بازدارنده است و تاثیر بدی روی سلامتی جسم و روان شما دارد. این نوع استرس از جمله آفت‌های نیروی انسانی در محل کار به حساب می‌آید ومانع بهره‌وری و رشد سازمان‌ها میشود.
استرس شغلی چه تاثیری بر رضایت شغلی می‌گذارد؟
شما به عنوان عضوی از منابع انسانی در هر سازمان و شرکتی، اهمیت زیادی دارید. شما تلاش می‌کنید شرکت یا سازمان به اهداف خود برسد و بر چالش‌های سخت دنیای کسب وکار غلبه کند؛ اما لازمه انگیزه و تلاش شما به عنوان کارمند، داشتن رضایت شغلی است. به‌طورکلی می‌توان گفت یکی از عوامل موفقیت سازمان‌ها، داشتن رضایت شغلی کارمندان آن است. بنابراین شرکت‌ها باید تمام تلاش خود را کنند تا افراد از موقعیت شغلی خود رضایت کافی داشته باشند.
اما یکی از عواملی که مانع رضایت شغلی میشود، استرس شغلی است. این استرس باعث میشود شما رضایت کافی از شغل و محل کار خود نداشته باشید. عوامل زیادی در بروز استرس شغلی اثر دارند که سازمان‌ها و شرکت‌ها باید برای رفع این عوامل فکری کرده و راه‌حلی بیابند.
پس برای جلوگیری از بروز استرس باید چنین عواملی را به خوبی شناسایی کنید. در ادامه به عمده عواملی که سبب بروز نارضایتی و استرس شغلی میشوند، اشاره می‌کنیم.
چه عواملی باعث ایجاد استرس شغلی میشوند؟
برای جلوگیری و مقابله با استرس در محل کار باید در وهله اول منشا و عامل استرس‌زا را شناسایی و راه‌حلی برای آن پیدا کنید. به طور کلی عوامل استرس‌زا در محیط‌کار به 4 دسته اصلی تقسیم میشوند:
- عوامل فردی
در موارد زمینه‌ساز استرس شغلی، عوامل فردی مهم‌ترین منشا هستند که می‌توانند باعث بروز تنش و فشار عصبی در شما شوند. عوامل فردی شامل نوع شخصیت شما، نگرش شما به مسولیت‌پذیری، عکس‌العملتان در برابر خطاها و اشتباهات، مشکلات شخصی و خانوادگی‌تان و… میشود. در عوامل فردی بیش از هر چیز دیدگاه شما به عوامل استرس‌زا ملاک است. برای مثال ممکن است بعضی فاکتورها از نظر شما استرس‌زا باشند؛ اما برای همکارتان اصلا باعث بروز استرس، نگرانی یا تنش نشوند. در نتیجه این عوامل را فردی می‌گویند ، چراکه ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد.
- اجتماعی و فرهنگی
گاهی عامل استرس‌زا به مسائلی که ریشه در فرهنگ و اجتماع دارد، مرتبط میشود. به طور مثال ممکن است جایگاه شغلی‌تان در فرهنگ شما یا اطرافیانتان موردقبول نباشد، دید جامعه نسبت به شغل شما خوب نباشد یا به دلیل موقعیت و جایگاه شغلی موردتمسخر قرار بگیرید. بنابراین ممکن است گاهی دیدگاه اجتماعی و فرهنگی اطرافیان نسبت به شغل شما باعث بروز تنش و استرس شود.
- عوامل سازمانی
عوامل سازمانی از رایج‌ترین و تاثیرگذارترین فاکتورهای استرس در محیط کار به حساب می‌آیند و به طور کلی به تمام ویژگی‌های شغل شما در یک سازمان مربوط میشوند. برای نمونه موارد بسیاری نظیر شرایط کاری، ابهام نقش، ویژگی‌های شغل، تعارضات شغلی، میزان و کیفیت روابط شما با همکارانتان، امنیت شغلی و… همگی زیرمجموعه عوامل سازمانی هستند. برای رفع این عوامل در وهله اول به شناخت دقیق شغل خود نیاز دارید.
- عوامل محیطی
آخرین دسته از عوامل استرس‌زا به عوامل محیطی مربوط میشود. عوامل محیطی به تمام فاکتورهای محیط کاری که باعث نارضایتی و تنش میشوند، گفته میشود.، مانند فاصله محل سکونت شما تا محل کار، وسیله‌ای که با آن به محل کار می‌روید، نامناسب بودن صندلی، تجهیزات یا سیستم‌هایی که در محیط کاری در اختیار شما قرار می‌گیرد و بسیاری عوامل محیطی دیگر که باعث ایجاد اختلال در روند کاری میشوند. این عوامل در نهایت زمینه‌ساز بروز استرس در شما یا همکارانتان خواهد بود.
بعضی مشاغل به صورت بالقوه در محیطهایی هستند که باعث بروز استرس شغلی میشوند. به عنوان مثال پرستاران و کادر درمانی یک بیمارستان ممکن است به دلیل قرار گرفتن در محیط بیمارستان نگران سلامتی خود یا اطرافیان‌شان باشند که این باعث بروز استرس شغلی میشود. بنابراین یکی از عواملی که به کاهش استرس شغلی کمک میکند، آشنایی با محیطی است که قرار است در آن کار کنید.
علائمی که نشان می‌دهد شما دچار استرس شغلی شده‌اید.
علائم و آثار استرس در همه افراد به صورت یکسان بروز نمی‌کند و طبیعتا واکنش شما در برابر عوامل استرس‌زا با دیگران متفاوت است.
علائم و نشانه استرس شغلی می‌تواند در سه نوع متفاوت و مختلف بروز کند. در صورت بروز و مشاهده هر کدام از عوامل به سرعت باید فکری به حال درمان و مقابله با استرس خود کنید، چراکه در صورت تداوم آن دچار استرس مزمن می‌شوید که تاثیرات و زیان‌های بسیاری روی جسم و روان شما می‌گذارد. توجه داشته باشید با بروز هریک از عوامل زیر به ویژه در مرحله مزمن، حتما به پزشک و مشاور مراجعه کنید و از آنها برای مقابله و رفع استرس کمک بگیرید.
نوع اول: نشانه‌های روانی
- نارضايتی از شرایط کاری و زندگی
- افسردگی
- احساس خستگی مفرط
- · اضطراب و تنش
- سرزنش خود
- · احساس ناکامی و نااميدی
- · انزوا و گوشه‌گیری
- · بيزاری از خود و شرایط
- حواس‌پرتی و اختلال در تمرکز
- عدم علاقه به کار
- و…
نوع دوم: نشانه‌های جسمانی
- سردرد
- بيماري‌های قلبی و عروقی
- · انواع آلرژي‌ها
- تنش‌های عضلانی
- اختلال درخواب نظیر بی‌خوابی
- ناراحتي‌های تنفسی
- · عصبانيت در حد افراط
- معده درد و مشکلات گوارشی
- و بسیاری از بیماری‌هایی که منشا آنها دلیل جسمی ندارد و مرتبط با فشار‌های عصبی است.
نوع سوم: نشانه‌های رفتاری و تغییر رفتار
- خودداری و غیبت از کار (در حالت شدید، رها کردن شغل به طور کامل)
- گرایش به مصرف دارو و سیگار
- پرخوری يا بی‌اشتهايی مفرط
- · رفتار خشن با اعضای خانواده و دوستان
- وسواس‌های عملی و فکری
- اضطراب
- عدم علاقه نسبت به ارتباط با دیگران
- و…
البته باید توجه داشته باشید علائم و نشانه‌های گفته شده رایج‌ترین علائمی هستند که ممکن است زمان بروز استرس تجربه کنید.؛ اما نشانه‌ها و علائم استرس شغلی میتواندبسیار بیشتر از این موارد باشد.
مراحل مقابله با استرس شغلی
برای مقابله با استرس یا جلوگیری از آن لازم است گام‌های زیر را به ترتیب طی کنید:
در پله اول باید منشا استرس خود را پیدا کرده و بدانید چه مواردی باعث ایجاد و بروز استرس در شما میشوند. تلاش کنید جلوی عوامل استرس‌زا را بگیرید. برای عملکرد بهتر دفترچه‌ای تهیه کنید و عوامل موثر بر استرس خود را در آن یادداشت کنید. حالا سعی کنید تا از این فاکتورهای استرس‌زا دوری کنید.
در پله دوم اگر نتوانستید جلوی عامل استرس را گرفته و دچار استرس شدید، در صورت امکان عامل استرس‌زا را حذف کنید تا عامل بروز اضطراب و تنش شما از بین برود.
در پله سوم اگر حذف عوامل امکان‌پذیر نبود، باید فکر حل مسائل و عوامل زمینه‌ساز تنش باشید. اگر خودتان نتوانستید راهکاری پیدا کنید، حتما از یک مشاور و روانشناس سازمانی کمک بگیرید تا بتوانید راه درست و کاربردی را بیابید.
10 راهکار طلایی که از بروز استرس جلوگیری میکند
گاهی رعایت نکات ساده اما مهم می‌تواند تاثیر شگرفی روی حال خوب شما بگذارد. در این بخش به نکاتی ساده اما طلایی اشاره کرده‌ایم که با کمک آنها می‌توانید از بروز استرس شغلی جلوگیری کنید. البته فراموش نکنید تداوم رعایت این نکات راز تاثیرگذاری آنها است.
- همیشه رژیم غذایی سالم داشته باشید و از خوردن غذاهای ناسالم و مضر بپرهیزید.
- از مصرف سیگار اجتناب کنید، زیرا علاوه‌بر خاصیت اعتیادآوری برای سلامتی مضر است و استرس شما را تشدید میکند.
- حتما برای خود برنامه ورزش تنظیم کنید. به سلامت جسم خود اهمیت دهید. ورزش باعث میشود کمتر دچار استرس شوید.
- تنفس عمیق را تمرین کنید، زیرا در مواقع داشتن استرس شدید می‌تواند کمک‌کننده و موثر باشد.
- حتما برای زندگی شخصی و کاری خود برنامه‌ریزی کرده و الویت‌بندی را فراموش نکنید تا بتوانید زمان‌تان را به نحو احسن مدیریت کنید. اگر کاری به شما پیشنهاد شد، ولی شما زمانی برای پرداختن به آن در برنامه خود ندارید، از پذیرش آن اجتناب کنید.
- هیچ‌گاه به ذهن خود اطمینان نکنید، زیرا کمرنگ‌ترین قلم‌ها هم از بهترین حافظه‌ها قدرتمندتر هستند. بنابراین حتما تمام کارهای خود را یادداشت کنید تا کاری از قلم نیفتد.
- خوش‌بین باشید و نسبت به آینده دید مثبتی داشته باشید؛ چراکه به شما در رسیدن به آرامش کمک میکند.
- در طول کار تا حد امکان از شبکه‌های اجتماعی دور باشید؛ چراکه رسانه‌های اجتماعی شما را از وقایع استرس‌زا که برای افراد دیگر اتفاق می‌افتد، آگاه می‌کنند. هرچند ممکن است این مسائل هیچ تأثیری در زندگی شما نداشته باشند، اما شما دچار استرس خواهید شد.
- به اندازه کافی بخوابید، خواب کافی و خوب باعث میشود بدن و ذهن شما استراحت کند. بنابراین کارها را بهتر انجام خواهید دید و استرس کمتری تجربه کنید.
- خود را فقط و فقط با خودتان مقایسه کنید. به این ترتیب حس رقابت و سرخوردگی از شما دور شده و کمتر دچار استرس می‌شوید.
پله آخر
این نکته را در نظر داشته باشید که استرس و اضطراب تاثیر زیادی بر کیفیت زندگی و رضایت شغلی شما دارد. اگر استرس شغلی شناسایی و کنترل نشود باعث بروز آسیب‌های جدی به سلامت جسم و روح شما خواهد شد. برای مقابله با استرس شغلی لازم است تمام عوامل را به طور کامل بشناسید و راههای مقابله با آنها را فرابگیرید.
بنابراین تنها مطالعه درباره این موضوع کافی نیست و باید به تکرار و تمرین بپردازید. اگر شما هم تجربه‌ای از مدیریت استرس کاری دارید، آن را با مخاطبان ردپا به اشتراک بگذارید.
